De Geest van de Dans – Monumentaal bronzen beeldhouwwerk van Jean-Baptiste Carpeaux (1827–1875)

Drie jaar nadat hij onverwachts de opdracht voor het Parijse operagebouw – het huidige Palais Garnier – had binnengehaald, vroeg Charles Garnier aan zijn oud-klasgenoot van de Petite École en winnaar van de Prix de Rome, Jean-Baptiste Carpeaux, om een van de vier grote sculpturen te ontwerpen voor de gevel van het gebouw. Na verschillende ontwerpen en talloze aanpassingen begon Carpeaux in 1868 met het beeldhouwwerk in steen van La Danse (De Dans).

Zijn bedoeling was om de essentie van dans te verbeelden: beweging, vreugde en uitbundigheid. Dit werk week direct af van de klassieke vormen van de rest van de gevel. De centrale figuur van het ensemble, De Geest van de Dans, werd al snel het boegbeeld van deze monumentale creatie.

Twijfelend over het geslacht van de figuur, liet Carpeaux zich inspireren door Sébastien Visat, een twintigjarige timmerman, voor zijn slanke, gespierde lichaam. Het stralende gezicht leende hij van prinses Hélène de Racowitza. Deze unieke combinatie resulteerde in een figuur die bruist van leven en elegantie — een van de meest briljante syntheses in Carpeaux’ carrière.

De Geest is afgebeeld in een spiraalvormige, jubelende pose, met opgeheven armen en een tamboerijn in de hand, symbool van dans en feest. Zijn uitbundige uitdrukking en wapperende haren versterken het gevoel van bevrijde beweging, in schril contrast met de formele academische beeldtaal van het Tweede Keizerrijk.

Bij de onthulling op 27 juli 1869 ontstond er onmiddellijk een schandaal. De pers hekelde deze “woeste rondedans van naakten” als immoreel en beledigend. Een maand later gooide een verontwaardigde voorbijganger een fles inkt op het beeld, wat een zichtbare vlek achterliet op de steen.

Deze afwijzing trof Carpeaux diep. Toen Napoleon III onder druk van de publieke opinie overwoog het werk te laten verwijderen, was Carpeaux diep teleurgesteld. De uitbraak van de Frans-Duitse oorlog in 1870 verhinderde uiteindelijk de ontmanteling en redde zo het werk.

Dit bronzen exemplaar draagt het prestigieuze zegel van het Syndicat des Fabricants de Bronze, waarmee de gieting kan worden gedateerd tussen 1909 en 1911. In 1909 werd Albert Susse voorzitter van het syndicaat. Hij zette zich in voor wetgeving ter bescherming van de kunstbronzen in Frankrijk. Samen met zijn zoon Jacques (sinds 1904) bleef hij actief tot zijn pensioen in 1911. Dit keurmerk staat niet alleen voor de authenticiteit van het stuk, maar ook voor uitzonderlijke kwaliteit.

Met een hoogte van 105,5 cm is dit beeld de grootste bekende reproductie van De Geest van de Dans. Het monumentale formaat maakt het tot een zeldzaam en uitzonderlijk kunstwerk, waarvan er maar weinig zijn gemaakt. De meeste versies zijn veel kleiner, wat deze uitvoering des te gewilder maakt bij verzamelaars en musea. Dit formaat laat de details van het modelleren, de expressie en de sierlijkheid van het draperiewerk ten volle tot hun recht komen — net als bij het originele stenen beeldhouwwerk.

Het oorspronkelijke beeld siert nog steeds de gevel van de Opéra Garnier in Parijs. Vergelijkbare bronzen of gipsen exemplaren worden bewaard in de collecties van vooraanstaande musea zoals:

Musée d'Orsay, Parijs

Petit Palais, Parijs

Musée des Beaux-Arts, Valenciennes

Het Louvre, Parijs

Metropolitan Museum of Art, New York

Victoria & Albert Museum, Londen

Tegenwoordig wordt De Geest van de Dans beschouwd als een van de meesterwerken van de 19e-eeuwse beeldhouwkunst, een ultieme uitdrukking van levenskracht en beweging. Het werk beïnvloedde latere stromingen zoals Art Nouveau, symbolistische beeldhouwkunst en vormde zelfs een voorbode van de expressieve werken van Rodin.

Met zijn ongeëvenaarde dynamiek en gedurfde vormtaal liet Carpeaux een blijvende indruk achter op de kunstgeschiedenis en inspireerde hij generaties beeldhouwers om de essentie van menselijke beweging te vatten.